Rilski Monastyr: Duchowa twierdza Bułgarii w sercu gór

Głęboko w sercu najwyższych gór na Bałkanach, w zacisznej dolinie rzeki Rilskiej, ukryty jest największy i najświętszy skarb Bułgarii – Monastyr Rilski. To nie jest zwykły klasztor, to duchowa twierdza narodu, która przez ponad tysiąc lat była strażnikiem wiary, języka i kultury bułgarskiej. Otoczony przez potężne, zalesione zbocza, z zewnątrz przypomina surową, kamienną fortecę. Jednak po przekroczeniu jego bram, oczom ukazuje się widok tak olśniewający i harmonijny, że zapiera dech w piersiach. W centrum rozległego dziedzińca, otoczonego przez czterokondygnacyjne, pasiaste arkady budynków mieszkalnych, wznosi się przepięknie zdobiona cerkiew Narodzenia Bogurodzicy, której złote kopuły lśnią na tle górskich szczytów. To arcydzieło architektury bułgarskiego odrodzenia narodowego, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, jest miejscem o niezwykłej sile i pięknie, które przyciąga pielgrzymów i turystów z całego świata. Jego znaczenie dla prawosławia można porównać do roli, jaką w serbskiej duchowości odgrywa wpisany na listę UNESCO Monastyr Gračanica w Kosowie.

Założony w dziesiątym wieku przez pustelnika, świętego Iwana z Riły (Iwana Rilskiego), klasztor przez wieki był obdarowywany przez bułgarskich carów i cieszył się ogromnym autorytetem. W najtrudniejszym okresie pięciuset lat niewoli osmańskiej, kiedy to bułgarska państwowość i kultura były zagrożone, to właśnie za murami tego monastyru płonął ogień narodowej tożsamości. Tutejsi mnisi przepisywali księgi, prowadzili szkoły, przechowywali cenne relikwie i podtrzymywali wiarę w odrodzenie. Kiedy w dziewiętnastym wieku pożar strawił większą część kompleksu, na jego odbudowę złożył się cały naród, od najbogatszych kupców po najbiedniejszych chłopów, tworząc dzieło, które stało się manifestacją jedności i woli przetrwania. Dlatego właśnie Monastyr Rilski to znacznie więcej niż tylko zabytek – to symbol, sanktuarium i serce Bułgarii.

Wizyta w tym miejscu to głębokie doświadczenie duchowe, historyczne i estetyczne. To możliwość podziwiania niezwykłego kunsztu bułgarskich mistrzów budownictwa, rzeźby w drewnie i malarstwa ikonograficznego. To szansa na chwilę wyciszenia i refleksji w otoczeniu majestatycznej przyrody. Monastyr jest nie tylko największą atrakcją regionu, jakim są majestatyczne Góry Riła i Piryn, ale jednym z najważniejszych i najpiękniejszych miejsc na całym Półwyspie Bałkańskim, które każdy podróżnik powinien zobaczyć przynajmniej raz w życiu.

Historia i charakterystyka Rilskiego Monastyru

Dzieje / Geneza Rilskiego Monastyru

Historia Monastyru Rilskiego jest nierozerwalnie związana z postacią jego założyciela, świętego Iwana Rilskiego, najważniejszego bułgarskiego świętego. Urodzony w 876 roku, Iwan porzucił światowe życie i został pustelnikiem, szukając duchowej doskonałości w odosobnieniu w górach Riła. Jego sława jako cudotwórcy i uzdrowiciela szybko się rozniosła, przyciągając do niego uczniów i naśladowców. To właśnie oni, w miejscu jego pustelni, około 930 roku założyli pierwszy klasztor. Już za życia świętego, monastyr zyskał wsparcie i szacunek bułgarskich władców, w tym cara Piotra I. Po śmierci Iwana w 946 roku, jego relikwie stały się najcenniejszym skarbem klasztoru i celem licznych pielgrzymek. W okresie Drugiego Carstwa Bułgarskiego (dwunasty-czternasty wiek), monastyr przeżywał swój pierwszy złoty wiek, otrzymując liczne darowizny i przywileje od carów. Z tego okresu pochodzi jedyna zachowana do dziś średniowieczna budowla w kompleksie – potężna, kamienna Wieża Chrelina, wzniesiona w 1335 roku.

Najtrudniejszy okres w historii klasztoru to pierwsze dekady panowania osmańskiego, kiedy to został on kilkukrotnie splądrowany i niemal całkowicie opuszczony. Jego odrodzenie w piętnastym wieku było możliwe dzięki wsparciu rosyjskiego kościoła prawosławnego i specjalnym przywilejom sułtańskim. To właśnie wtedy, w okresie niewoli, monastyr osiągnął swoje największe znaczenie jako strażnik narodowej tożsamości. Działała tu prężna szkoła piśmiennicza, a biblioteka gromadziła bezcenne manuskrypty. Mnisi z Riły podróżowali po całym prawosławnym świecie, zbierając datki i utrzymując kontakty z innymi ośrodkami kultury. Tę niezwykłą rolę w zachowaniu dziedzictwa można porównać do misji, jaką pełniły inne wielkie klasztory na Bałkanach, na przykład te z serbskiej szkoły raszka, takie jak słynący z fresków Monastyr Sopoćani.

W 1833 roku klasztor dotknęła kolejna tragedia – przypadkowy pożar strawił niemal wszystkie drewniane zabudowania mieszkalne. Ocalała jedynie kamienna Wieża Chrelina. To, co stało się później, jest jednym z najwspanialszych świadectw bułgarskiej jedności narodowej. Z całego kraju zaczęły napływać datki na odbudowę, a najlepsi mistrzowie budownictwa, snycerstwa i malarstwa z epoki odrodzenia narodowego przybyli, aby stworzyć dzieło swojego życia. To właśnie wtedy, w ciągu niespełna trzydziestu lat, powstał monumentalny kompleks, który podziwiamy do dziś. Jest on najwspanialszym i największym przykładem architektury monastycznej okresu bułgarskiego odrodzenia narodowego. Po wyzwoleniu monastyr zachował swój status duchowego centrum narodu, a w 1983 roku jego uniwersalna wartość została potwierdzona wpisem na listę UNESCO.

Krajobraz i Przyroda / Architektura i Otoczenie

Monastyr Rilski jest przykładem doskonałej harmonii między monumentalną architekturą a majestatycznym, górskim krajobrazem. Kompleks jest malowniczo położony na wysokości 1147 metrów nad poziomem morza, w głębokiej dolinie rzeki Rilskiej, otoczony ze wszystkich stron przez strome, gęsto zalesione zbocza gór Riła. To poczucie izolacji i odcięcia od świata zewnętrznego było celowym zabiegiem, który miał sprzyjać modlitwie i kontemplacji, a jednocześnie zapewniać bezpieczeństwo. Z zewnątrz monastyr, ze swoimi wysokimi na 24 metry, surowymi, kamiennymi murami i nielicznymi oknami, przypomina potężną twierdzę, zdolną odeprzeć każdy atak. Dopiero po przejściu przez jedną z dwóch ciężkich, okutych bram – Bramę Dupnicką lub Samokowską – odkrywa się jego prawdziwe, olśniewające piękno.

Architektura to wola epoki przetłumaczona na przestrzeń.

Wnętrze monastyru to ogromny, nieregularny dziedziniec, otoczony przez czterokondygnacyjne budynki mieszkalne. Ich fasady to prawdziwe arcydzieło stylu odrodzeniowego – rytmiczne, pasiaste (biało-czarne) arkady, drewniane, wysunięte ganki i niezliczone schody tworzą niezwykłą grę światła i cienia. W centrum tego architektonicznego ula wznosi się główna cerkiew monastyrska pod wezwaniem Narodzenia Bogurodzicy. Jest to wspaniała, pięciokopułowa świątynia, której zewnętrzne ściany pokryte są w całości barwnymi freskami, przedstawiającymi sceny biblijne i wizerunki świętych. Wnętrze cerkwi jest równie bogate, a jego największym skarbem jest monumentalny, pozłacany, rzeźbiony w drewnie ikonostas, uważany za największe osiągnięcie bułgarskiej snycerki. Obok cerkwi stoi samotnie najstarszy element kompleksu – surowa, kamienna Wieża Chrelina, która stanowi fascynujący kontrast dla barokowego przepychu architektury odrodzeniowej. To poczucie sacrum, wynikające z połączenia niezwykłej architektury i piękna natury, jest charakterystyczne dla wielu miejsc kultu, takich jak choćby mistyczny klasztor derwiszów w Blagaju, również malowniczo wkomponowany w skalny klif u źródeł rzeki.

Monastyr jest otoczony przez tereny Parku Przyrody "Rilski Manastir", który chroni unikalne ekosystemy leśne w dolinie. W bezpośrednim sąsiedztwie kompleksu znajduje się kilka mniejszych kaplic, a około czterech kilometrów w górę doliny, malowniczy szlak prowadzi do pustelni i grobu świętego Iwana Rilskiego, miejsca pierwotnego założenia klasztoru. Cały region emanuje atmosferą spokoju i uduchowienia, a czyste, górskie powietrze, szum rzeki i majestat otaczających szczytów tworzą idealne warunki do wyciszenia i refleksji.

Wakacje w okolicy Rilskiego Monastyru

Okolice Monastyru Rilskiego to idealne miejsce na krótki, spokojny wypoczynek, z dala od zgiełku cywilizacji. Jest to propozycja dla turystów ceniących sobie ciszę, kontakt z naturą i duchową atmosferę. W bezpośrednim sąsiedztwie klasztoru znajduje się kilka hoteli i restauracji, które oferują komfortowe warunki w otoczeniu pięknej przyrody. Pobyt tutaj pozwala na zwiedzanie monastyru bez pośpiechu, o różnych porach dnia, a także na wędrówki po licznych szlakach turystycznych, które mają swój początek w dolinie. To doskonała baza wypadowa do eksploracji zachodniej części gór Riła. Wakacje w tym regionie to przede wszystkim relaks, kontemplacja i aktywny wypoczynek na łonie jednego z najpiękniejszych i najważniejszych zakątków Bułgarii.

Możliwości spędzania wolnego czasu

Pobyt w okolicy monastyru koncentruje się na doznaniach duchowych, kulturowych i przyrodniczych.

Dla pielgrzymów: Jest to najważniejszy cel pielgrzymkowy w Bułgarii. Możliwość uczestnictwa w nabożeństwach, rozmowy z mnichami i noclegu w skromnych celach klasztornych (po wcześniejszym uzgodnieniu) to głębokie doświadczenie duchowe.

Dla historyków i miłośników sztuki: Monastyr to prawdziwa skarbnica. Oprócz zwiedzania cerkwi i dziedzińca, koniecznie trzeba odwiedzić muzeum klasztorne, które przechowuje bezcenne dary, manuskrypty, ikony i słynny, misternie rzeźbiony Krzyż Rafała. Warto również wejść na Wieżę Chrelina, aby podziwiać panoramę kompleksu.

Dla aktywnych: Dolina Rilska jest punktem wyjścia dla wielu szlaków turystycznych w góry Riła. Można stąd wyruszyć na wielogodzinny trekking, na przykład do schroniska "Iwan Wazow" lub w kierunku majestatycznego pasma Maljowicy.

Dla przyrodników: Okoliczne lasy, chronione w ramach parku przyrody, są domem dla bogatej flory i fauny. To idealne miejsce do obserwacji ptaków i podziwiania starych, bukowych i iglastych drzewostanów.

Rilski Monastyr vs. Inne Kierunki Wakacyjne

Porównywanie Monastyru Rilskiego do typowych kierunków wakacyjnych jest trudne, ponieważ jest to miejsce o unikalnym, duchowym charakterze. To nie jest kurort, ale żywy klasztor i pomnik narodowej kultury. W przeciwieństwie do innych wielkich kompleksów monastycznych w Europie, które często mają charakter czysto muzealny, Monastyr Rilski wciąż pełni swoje pierwotne funkcje religijne. Doświadczenie wizyty tutaj jest znacznie głębsze i bardziej autentyczne. Jego atmosfera spokoju i majestatu stanowi fascynujący kontrast dla tętniących życiem kurortów nadmorskich. W kontekście bałkańskim, jego znaczenie i skala są porównywalne jedynie z greckimi klasztorami na górze Athos i w Meteorach. W porównaniu do innych ważnych, ale mniejszych klasztorów, takich jak rumuński Monastyr Horezu, Rilski Monastyr imponuje przede wszystkim swoją monumentalną skalą i statusem narodowego sanktuarium.

Wycieczki w Górach Riła i Piryn

Monastyr Rilski jest często głównym celem wycieczek w ten region, ale jego okolica oferuje znacznie więcej. Po nasyceniu się duchową i artystyczną atmosferą klasztoru, warto wyruszyć na odkrywanie cudów natury, które znajdują się w pobliżu.

Wycieczki zorganizowane - fakultatywne

Wiele wycieczek z Sofii do monastyru jest łączonych z wizytą w innych ciekawych miejscach, takich jak Cerkiew Bojańska czy jaskinia świętego Iwana Rilskiego.

Wycieczki na własną rękę

Będąc w Monastyrze Rilskim, grzechem byłoby nie skorzystać z okazji do pieszej wędrówki. Nawet krótki spacer jednym ze szlaków pozwala docenić piękno otaczającej przyrody. Można na przykład wybrać się na kilkugodzinny trekking do pustelni świętego Iwana. Dla bardziej ambitnych, monastyr jest punktem wyjścia do wielodniowych wypraw w głąb Riły. To doskonała okazja, aby połączyć zwiedzanie z aktywnym wypoczynkiem i zobaczyć inne skarby regionu, takie jak spektakularne Siedem Jezior Rilskich. Po powrocie do cywilizacji, warto kontynuować podróż na południe, aby poznać zupełnie inny świat, jaki oferuje nowoczesny kurort Bansko u stóp Pirynu.

• Wyprawa do Pustelni świętego Iwana:
  • Pieszo: Szlak rozpoczyna się około kilometra za monastyrem. | Czas: około 1 godzina w jedną stronę | Opis: Malownicza, leśna ścieżka, dobrze oznakowana, prowadzi do jaskini, w której według tradycji mieszkał święty, oraz do kaplicy.

Planowanie wizyty i trasy zwiedzania

1. Wariant 1: Kompleksowe zwiedzanie monastyru

   (orientacyjny czas: 3-4 godziny)

   • Plan, który pozwala zobaczyć wszystkie najważniejsze elementy tego niezwykłego kompleksu.
     • Krok 1: Rozpoczęcie od spaceru po wielkim, arkadowym dziedzińcu, podziwianie architektury i zewnętrznych fresków na głównej cerkwi.
     • Krok 2: Wejście do cerkwi Narodzenia Bogurodzicy, aby zobaczyć monumentalny, pozłacany ikonostas i bogate malowidła.
     • Krok 3: Zwiedzanie Muzeum Historycznego monastyru, gdzie największą atrakcją jest niezwykły, rzeźbiony w drewnie Krzyż Rafała.
     • Krok 4: Wejście na szczyt średniowiecznej Wieży Chrelina, aby podziwiać wspaniałą panoramę całego kompleksu z góry.
     • Krok 5: Wizyta w odrestaurowanej, starej kuchni klasztornej (magernitsa) z jej gigantycznymi kotłami.

Pogoda w Monastyrze Rilskim

Położenie Monastyru Rilskiego w głębokiej dolinie górskiej na wysokości 1147 metrów nad poziomem morza ma decydujący wpływ na panujące tu warunki pogodowe. Klimat jest typowo górski, co oznacza, że jest tu znacznie chłodniej i bardziej wilgotno niż na nizinach. Lata są krótkie i chłodne, a zimy długie, mroźne i obfitujące w opady śniegu. Pogoda potrafi być bardzo zmienna, nawet w ciągu jednego dnia, dlatego zawsze należy być przygotowanym na jej załamanie. Dolina, w której leży klasztor, ma swój własny mikroklimat, z częstymi porannymi mgłami i niższymi temperaturami niż w pobliskich miasteczkach, takich jak Rila.

• Styczeń-Luty: To środek zimy. Cały monastyr i otaczające go lasy są pokryte grubą warstwą śniegu, co tworzy niezwykle malowniczy, bajkowy krajobraz. Temperatury w ciągu dnia często utrzymują się poniżej zera, a w nocy spadają do minus dziesięciu stopni Celsjusza i niżej. Droga dojazdowa do monastyru jest regularnie odśnieżana, ale w przypadku intensywnych opadów może być czasowo nieprzejezdna.
• Marzec-Kwiecień: Okres wiosennych roztopów. Śnieg powoli znika, odsłaniając budzącą się do życia przyrodę. Pogoda jest bardzo niestabilna, z dużymi wahaniami temperatur. Dni mogą być słoneczne i ciepłe, ale noce wciąż są mroźne, a opady śniegu są wciąż możliwe, zwłaszcza w marcu.
• Maj-Czerwiec: Wiosna w pełni. Otaczające lasy i łąki eksplodują zielenią. Pogoda staje się coraz cieplejsza i bardziej stabilna, ze średnimi temperaturami w ciągu dnia w granicach 15-20 stopni Celsjusza. Jest to jeden z najpiękniejszych okresów na wizytę, choć należy być przygotowanym na możliwość popołudniowych opadów deszczu.
• Lipiec-Sierpień: Najcieplejsze miesiące w roku. Temperatury w ciągu dnia mogą dochodzić do 25 stopni Celsjusza, ale wieczory i poranki są zawsze rześkie i chłodne. To szczyt sezonu turystycznego, z największą liczbą odwiedzających. Należy uważać na gwałtowne, popołudniowe burze, które są częstym zjawiskiem w górach.
• Wrzesień-Październik: Złota jesień. Przez wielu uważany za najlepszy czas na wizytę. Pogoda jest zazwyczaj stabilna i słoneczna, a otaczające lasy liściaste mienią się niesamowitymi kolorami żółci, czerwieni i brązu. Tłumy turystów znacznie maleją, co pozwala na spokojne zwiedzanie.
• Listopad-Grudzień: Nadejście zimy. Dni stają się krótkie, zimne i często pochmurne. W listopadzie często pada deszcz ze śniegiem, a w grudniu zazwyczaj pojawia się już stała pokrywa śnieżna.

Kiedy odwiedzić Rilski Monastyr

Monastyr jest otwarty przez cały rok i każda pora ma swój niepowtarzalny urok. Wybór najlepszego terminu zależy od osobistych preferencji.

Dla miłośników fotografii: Zima, z ośnieżonym klasztorem na tle gór, oraz jesień, z jej niezwykłymi kolorami, oferują najbardziej spektakularne kadry.

Dla unikających tłumów: Zdecydowanie okresy poza sezonem, czyli maj, początek czerwca oraz wrzesień i październik. Pozwala to na spokojne i kontemplacyjne zwiedzanie.

Dla gwarancji dobrej pogody: Lipiec i sierpień, choć należy być przygotowanym na największą liczbę turystów.

Transport do Rilskiego Monastyru i w okolicy

Jak dojechać do bazy wypadowej

Monastyr Rilski jest położony w odległej, górskiej dolinie, dlatego dojazd do niego wymaga pewnego planowania. Głównymi bazami wypadowymi, z których można zorganizować wycieczkę, są stolica Bułgarii, Sofia (około 120 kilometrów), oraz mniejsze miasta regionalne, takie jak Dupnica (około 50 kilometrów) i Blagoewgrad (około 40 kilometrów).

Jak dotrzeć do atrakcji z bazy wypadowej

Do samego monastyru można dotrzeć na kilka sposobów, z których najpopularniejsze to samochód, wycieczka zorganizowana oraz autobus publiczny.

• Autobus lokalny / Minibus

  Jest to najtańsza opcja transportu publicznego. Należy jednak pamiętać, że połączenia są ograniczone.

  • Z Sofii: Z dworca autobusowego "Owcha Kupel" (nie z Centralnego Dworca Autobusowego) codziennie odjeżdża jeden bezpośredni autobus do Monastyru Rilskiego. Zazwyczaj wyrusza on rano (około godziny 10:20) i wraca późnym popołudniem (odjazd z monastyru około godziny 17:00), co pozwala na około trzy godziny zwiedzania na miejscu. Rozkład należy zawsze sprawdzić z wyprzedzeniem.
  • Z Dupnicy: Z dworca autobusowego w Dupnicy kursuje kilka autobusów dziennie do monastyru. Aby dotrzeć do Dupnicy, należy najpierw dojechać autobusem z Sofii (kursują bardzo często).
  • Z Blagoewgradu: Z dworca autobusowego w Blagoewgradzie kursują autobusy do miasteczka Rila, skąd należy przesiąść się na minibus lub wziąć taksówkę do monastyru (około 20 kilometrów).
• Samochód

  Dojazd własnym lub wynajętym samochodem jest najwygodniejszą i najbardziej elastyczną opcją. Z Sofii należy jechać autostradą A3 (Struma) w kierunku Grecji, a następnie zjechać na zjeździe na Koczerinowo i kierować się znakami na miasteczko Rila i dalej na monastyr. Ostatnie 30 kilometrów to piękna, malownicza droga wzdłuż doliny rzeki Rilskiej. Przy monastyrze znajdują się duże, płatne parkingi.

Kluczowe miejsca i atrakcje w obrębie Rilskiego Monastyru

Kompleks monastyru to prawdziwy mikrokosmos, pełen dzieł sztuki i zabytków o ogromnym znaczeniu.

Główny dziedziniec i cerkiew

Cerkiew Narodzenia Bogurodzicy – Serce i klejnot monastyru. Jej zewnętrzne galerie pokryte są niezwykle barwnymi i szczegółowymi freskami, przedstawiającymi sceny biblijne w sposób przystępny dla prostych ludzi. Wnętrze skrywa monumentalny, pozłacany ikonostas, wykonany przez mistrzów ze szkoły samokowskiej.

Dziedziniec i arkady – Spacer po ogromnym, brukowanym dziedzińcu i pod charakterystycznymi, pasiatymi arkadami to niezwykłe doświadczenie. Warto zwrócić uwagę na detale architektoniczne i poczuć atmosferę tego miejsca.

Muzea i zabytki historyczne

Wieża Chrelina – Najstarsza budowla w kompleksie (1335 rok), będąca świadectwem średniowiecznej potęgi monastyru. Na jej najwyższym piętrze znajduje się kaplica z cennymi, czternastowiecznymi freskami. Z wieży roztacza się wspaniały widok.

Muzeum Klasztorne – Skarbiec monastyru. Prezentuje bogatą kolekcję darów, szat liturgicznych, starodruków i ikon. Jego najcenniejszym i najbardziej zdumiewającym eksponatem jest Krzyż Rafała – misternie wyrzeźbiony w jednym kawałku drewna krucyfiks, zawierający ponad 100 scen biblijnych i 600 miniaturowych postaci. Praca nad nim zajęła mnichowi Rafałowi 12 lat i kosztowała go utratę wzroku.

Rilski Monastyr na tle podobnych miejsc

Rilski Monastyr na tle ośrodków duchowych Bałkanów

Rilski Monastyr, jako narodowe sanktuarium i strażnik tożsamości, pełni w Bułgarii rolę podobną do tej, jaką Jasna Góra pełni w Polsce. Jest to miejsce o ogromnym znaczeniu nie tylko religijnym, ale także historycznym i patriotycznym. W kontekście bałkańskim, jego rola jako centrum kulturalnego i politycznego w okresie niewoli jest porównywalna do statusu, jaki miały historyczne stolice królewskie, takie jak czarnogórska Cetynia, która również w niedostępnych górach była sercem oporu i symbolem niepodległości.

Czy Warto Odwiedzić Rilski Monastyr?

Odpowiedź jest jednoznaczna: tak, bezwzględnie. Monastyr Rilski to jedno z tych miejsc na świecie, które trzeba zobaczyć, niezależnie od wyznania czy zainteresowań. To miejsce, które zachwyca pięknem architektury, porusza bogactwem historii i skłania do refleksji swoją duchową atmosferą. To kwintesencja bułgarskiego dziedzictwa, arcydzieło ludzkiego geniuszu i wiary, wkomponowane w majestatyczny krajobraz gór. Wizyta tutaj to nie jest zwykłe zwiedzanie – to podróż do serca Bułgarii, która pozostaje w pamięci na całe życie.

Zalety:

• Status obiektu z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO o uniwersalnej wartości.
• Arcydzieło architektury i sztuki bułgarskiego odrodzenia narodowego.
• Ogromne znaczenie historyczne i duchowe dla narodu bułgarskiego.
• Malownicze położenie w sercu majestatycznych gór Riła.
• Możliwość obcowania z żywą tradycją prawosławną.

Wady:

• W szczycie sezonu bywa bardzo zatłoczony, co może utrudniać kontemplację.
• Dojazd transportem publicznym jest ograniczony i wymaga dobrego planowania.
• Infrastruktura gastronomiczna w bezpośrednim sąsiedztwie jest bardzo turystyczna i ma zawyżone ceny.

Podsumowując: Monastyr Rilski to absolutny obowiązek podczas każdej podróży do Bułgarii. To miejsce kompletne, które oferuje doznania na wielu poziomach – od estetycznego, przez intelektualny, po duchowy. To pomnik, który świadczy o niezwykłej sile przetrwania małego narodu i jego bezgranicznym przywiązaniu do wiary i kultury.

Jego rola jako centrum duchowego i kulturalnego, które przez wieki promieniowało na cały region, przywodzi na myśl znaczenie, jakie dla całej Macedonii i słowiańskiego prawosławia ma historyczna Ochryda, nazywana "słowiańską Jerozolimą", która również jest skarbnicą bezcennych cerkwi i fresków.